Gidrotexnik qurilish
KASBI HAQIDA BATAFSIL MA`LUMOT



Yo'nalish Kodi		 5340700

Kasbiy mutaxassisliklar		Gidrotexnik inshootlar qurilishi bo'yicha texnik-quruvchi.

Ixtisosliklar
  • O‘rta maxsus (gidrotexnik inshootlar texnik quruvchisi, temirbeton konstruksiyalari montajchisi, armaturachi-betonchi, elektrgazpayvandchi) – sanoat, transport, qurilish kollejlari;
  • Oliy (gidrotexnika inshootlari, geotexnika va erosti gidrotexnika inshootlari, gidroelektr va nasos stansiyalari qurilishi, gidravlika, muhandislik gidrologiyasi) – avtomobil va yo‘llar, irrigatsiya va melioratsiya, arxitektura va qurilish oliy o‘quv yurtlari.

Qobiliyatlar		mantiqiy fikrlash qobiliyati, yuqori tashkilotchilik xususiyatlari, ohistalik, diqqat, yaxshi ko‘rish qobiliyati, aniq va chaqqon harakatlar, bosiqlik, asabiy bardoshlilik, jismoniy kuch, mustahkam sog‘lik va iroda.

Fanlar		matematika, chizmachilik, fizika, jismoniy tarbiya, hayot faoliyati xavfsizligi, kimyo, materialshunoslik, ona tili, chet tillari, informatika va axborot texnologiyalari.

Mazmuni
  • Qurilish ob’ektlarida, gidrotexnik inshootlar qurilishida – texnologik, ishlab chiqarish, tashkiliy-boshqaruv, loyiha-tadqiqot faoliyatini amalga oshirish; texnikalarni boshqarish; geologik tadqiqot va geodezik o‘lchovlarni o‘tkaza olish; menejer uchun: ishchilar ishini nazorat qilish va ularga topshiriqlarni to‘g‘ri berish, ob’ektlarni o‘z vaqtida topshirish, texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilish.

    • Afzalliklar    		yuqori maosh; o‘z xizmatidan boshqalar foydalanayotganligidan rohatlanish hissi;

    Kasbiy qiyinchiliklar    		jismoniy va ruhiy jihatdan qiyin ish; ish jarayonida jiddiy shikastlanish xavfi; turli noqulay tabiiy sharoitlarda ham og‘ir ishlarni bajarish majburiyati.

    Batafsil ma`lumot    		Binolar, yo‘l va ko‘priklar, temir yo‘llar, er osti yo‘llari, aerodromlar va portlar qurilishining o‘ziga xos talab va me’yorlari bo‘lganidek, gidrotexnik, ya’ni suv inshootlari qurilishi ham qat’iy tartib qoidalarga asoslanadi.

    Gidrotexnik inshootlarga qanday inshootlar kiradi va ular nima maqsadda foydalaniladi?

    Gidrotexnik inshootlar - oddiy qilib aytganda, suv inshootlari.
    Gidrotexnik inshootlarga gidroelektrstansiyalar, suv omborlari, nasos stansiyalari, to‘g‘onlar, kanallar va tonnellarni misol keltirish mumkin. Bunday inshootlar suv energiyasidan foydalanish, erlarni sug‘orish, aholini suv bilan ta’minlash maqsadlarida quriladi. Ulardan keng tarqalgani gidroelektrstansiyalar, ya’ni GESlar bo‘lib, ular suv energiyasini elektr energiyaga aylantirib beradi.
    O‘zbekistonda yaqin yillarga mo‘ljallangan kichik GESlarni qurishni rivojlantirish rejasi mavjud irrigatsion kanallarning va suv omborlarining suv resurslaridan foydalanishni ko‘zda tutadi.
    O‘zbekistonda kelajakda yirik va o‘rta GESlar xam qurilishi mumkin, chunki O‘zbekiston daryolari texnik gidroenergetik potensialining fakatgina 26% o‘zlashtirilgan xolos. Vaholanki, tabiiy sharoitda daryo oqimi to‘xtovsiz ish bajaradi.
    Gidroelektrostansiyalarda olingan arzon elektr energiya Respublikamiz energiya ta’minotining omili hisoblanadi.
    O‘zbekistonda hozirgi kunda sug‘oriladigan erlarning yarmisi energiya iste’mol qiladigan mashinali suv ko‘tarish bilan bog‘liqligi, elektr energiya tarifining doim oshib borishi hozirgi kunda dolzarb masala, ya’ni xalq xo‘jaligini arzon energetik manba bo‘lmish GESlar bilan ta’minlashni taqozo qilmoqda.
    Jahonda energiya iste’moli har 10 yilda ikki marta ortmoqda. GESlarning afzalliklari:
    - har yili suv oqimidan tushuvchi suv energiyasidan foydalanadi va o‘zining ishi uchun qimmat va qayta tiklanmaydigan yoqilg‘ini talab qilmaydi;
    - elektroenergiya tannarxi IESga nisbatan 5-10 marta arzon;
    - o‘z quvvatini tez o‘zgartiradi (GES quvvati yuklanishga qarab o‘zgaradi) va energiya tarmoq grafigining cho‘qqisida ishlaydi;
    - jarayonlarni avtomatlashtirish hisobiga xizmatchilar soni IESga nisbatan 3-4 baravar kam;
    - atrof muhitning na kimyoviy, na issiqlik ifloslanishi kuzatilmaydi.
    - GESlarga o‘rnatilgan agregatlar yuqori 90%li FIK ga ega, IES larda esa 50 %.

    Suv energoresurslaridan foydalanishdagi kamchiliklar:


    -yuqori kapital xarajatlar (to‘g‘onlar, tonellar qurilishi va yirik jihozlar uchun) sarflanadi; -tekis daryolardagi GESlar hududni suv bosishiga olib kelishi mumkin.
    -aholi turar joylarini va korxonalarini suv bosishi natijasida joyidan ko‘chiriladi;
    -suv oqimlarining issiqlik rejimi o‘zgaradi;
    -o‘simlik va hayvonot dunyosi mikroklimati o‘zgaradi;
    -suv sifati o‘zgaradi.

    Inshootlar tarkibiga quyidagilar kiradi:


    1. GES inshootlarining bosh bo‘g‘ini: to‘suvchi to‘g‘on, suv qabul qiluvchi yoki suv olish inshooti, keluvchi kanal;
    2. derivatsiya: ochiq kanal, tonnel, quvur;
    3. GES bosimli – stansiya bo‘g‘ini: bosimli hovuz, bosimli quvur, bekorchi (ortiqcha) suv tashlagich , GES binosi;
    4. ketuvchi kanal.
    GES binolari ikkita asosiy sinfga bo‘linadi: o‘zanli bosim qabul qiluvchi va bosim qabul qilmaydigan binolar.
    Umuman olganda, suv inshootlari qurilishi - ancha murakkab va ko‘p jismoniy kuch talab qiladigan jarayon. Bunday inshoootlarni qurishda asosan temirbeton konstruksiyalardan foydalaniladi. Bu sohada faoliyat yuritishni istaydiganlar uchun quyidagilar juda muhim:
    • Loyihalash jarayonida inshootlar va jihozlar turini, konstruksiyasini, o‘lchamlarini, nasoslarni o‘rnatish joyini tanlash hamda joylashtirish, ulardan foydalanishda me’yor talablariga rioya qilish muhim.
    • Maksimal ishlab chiqarish samarasi va minimal mehnat va material xarajatlarini ta’minlash lozim.
    • Gidroresurslardan kompleks foydalanish sharoitida puxtalik va iqtisodiylik kabi o‘xshash talablar suv xo‘jalik kompleksining inshootlariga ham qo‘yiladi (suv transport, irrigatsion va boshqalar).
    Mutaxassisning asosiy vazifasi - gidroelektrostansiyalardan foydalanish jarayonida uning barcha elementlarining samarali ishlashini ta’minlash.
    • Inshoot va jihozlardan shunday foydalanish zarurki, o‘zgaruvchan gidrogeologik, meteorologik va boshqa sharoitlarda, zarur miqdordagi elektr energiyani energetik tarmoq uchun talab qilinayotgan vaqtda ishlab chiqarish hamda ularni eng yaxshi holatda uzoq saqlash ta’minlanishi va har qanday foydalanish rejimida ularning shikastlanmasligi uchun barcha choralar ko‘rib chiqilishi lozim.

    Inshootlar qurilishida:


    • Sug‘orish tizimi nasos stansiyalarini loyihalash va nasos agregatlarini to‘g‘ri tanlash.
    • Stansiya binosining joyini to‘g‘ri tanlay olish muhim.
    Suv – aziz ne’mat, usiz erda hayot yo‘q. Zaminimizni suv bilan ta’minlashdek ezgu ishga hissa qo‘shsangiz, elda aziz bo‘lasiz.