Neft va gaz konlarini qazib olish va foydalanish
KASBI HAQIDA BATAFSIL MA`LUMOT



Yo'nalish Kodi		 5311900

Kasbiy mutaxassisliklar		Neft va gazga kimyoviy ishlov berish va qayta ishlash texnik-texnologi, neft va gazni tashish va saqlash qurilmalari texnik-mexanigi, neft va gaz quduqlarini sinash texnigi, neft va gaz quduqlarini burg'ulash texnigi, neft va gaz konlari mashina jihozlarini ishlatish texnigi.

Ixtisosliklar
  • O‘rta maxsus (texnologik uskunalar operatori, neft va gazga dastlabki ishlov berish texnologi, sanoat jihozlarini korroziyadan himoya qilish bo‘yicha texnolog, kimyoviy tahlil laboranti, texnologik kompressor va nasoslar mashinisti, texnologik qurilmalarni ta’mirlovchi-chilangar, neft va neft mahsulotlarini tashish, saqlash qurilmalariga xizmat ko‘rsatish va ishlatish texnigi; neft, gaz quduqlari sinovchisi elektrgazpayvandchi ...) – neft va gaz, sanoat kollejlari;
  • Oliy (neft va gaz konlari operatori, neft va gaz konlari mashina va jihozlari mashinisti, neft va gaz quduqlari burg‘ulovchisi) – tog‘ kon metallurgiya instituti, muhandislik va texnik institutlar, universtitetlar.

Qobiliyatlar		qandaydir o‘ziga xos iste’dod talab qilinmaydi, lekin kimyoviy, fizik va texnik bilimlar, mustahkam sog‘lik, jismoniy tayyorgarlik,chiqishimlilik, jismonan qiyin ishlarni bajarish uchun kuch va matonatga ega bo‘lish, kuchli iroda.

Fanlar

Mazmuni
  • Neft va gazni qayta ishlash zavodlarida – kimyoviy ishlov berishda texnologik jarayonlarni nazorat qilish, texnologik jihozlarga texnik xizmat ko‘rsatish, ta’mirlash, kompressor va nasos qurilmalarini ishlatish, xomashyo va mahsulot sifatini, miqdorini tekshirish, tahlil qilish;
  • neft quduqlari qaziladigan joylarda – parmalash bloklarining montaji, demontaji, ya’ni qismlarga ajratilishi va transportlarda tashilishi, minoralarni yig‘ish, ajratish jarayonida er, beton, chilangarlik, duradgorlik va ko‘tarish-tushirish ishlarini amalga oshirish, quduqlarning uzluksiz ishlashini ta’minlash;
  • Ilmiy-tadqiqot institutlarida – innovatsion texnologiyalar va loyihalarni ishlab chiqishda, yangi texnologik qurilmalarni yaratish va ularni sinashda ishtirok etish.

    • Afzalliklar    		sohada kadrlarga bo‘lgan yuqori talab; yuqori maosh; mamlakatning, hatto dunyoning turli o‘lkalarida bo‘lish imkoniyati; imtiyozli mehnat ta’tillari, davolanish uchun imtiyozlarning mavjudligi; ish joyidan turarjoyga ega bo‘lish.

    Kasbiy qiyinchiliklar    		ish asosan erkaklar uchun, shunda ham erkaklarning hammasi uchun ham to‘g‘ri kelavermaydi; smenali tartibda ishlash, og‘ir jismoniy mehnat; ish tufayli oiladan uzoqlarda yashash, o‘ta yuqori kasbiy mas’uliyat.

    Batafsil ma`lumot    		Neft va gaz ishi – hozirgi zamonning eng serdaromad va sermashaqqat sohalaridan biri. Bu faqat O‘zbekistonda emas, balki dunyoning barcha mamlakatlarida. O‘zbekiston juda ko‘p neft, gaz va toshko‘mir zahiralariga ega. Gaz qazib olish bo‘yicha mamlakatimiz dunyo mamlakatlari orasida yuqori o‘n beshtalikda turadi.
    Mamlakatimizning yirik gaz konlari Gazli, Muborak, SHo‘rtan, Ko‘kdumaloqda bo‘lib, ularning tarkibini 90-96% gacha metan tashkil qiladi. Tabiiy gazlar qatoriga neft va toshko‘mir konlaridagi yo‘ldosh gazlar ham kiradi. Tabiiy gazni qazib chiqarilgandan so‘ng, avvalo, yonmaydigan qo‘shimchalardan tozalanadi. Gaz tarkibidagi namlik miqdori kamaytirilib, azot, karbonat angidrid, vodorod sulfiddan tozalanadi, chunki tarkibida oltingugurt birikmalari borligi sababli bu gazlar ishlatishga yaroqli emas. Birinchi qayta ishlov jarayonida tabiiy gaz bilan birgalikda oltigugurt moddasi ham ishlab chiqariladi.
    Aytish joizki, bir tomondan neft va gaz sohasida ishlash oson kechmaydi, ikkinchi tomondan esa bu sohasiz rivojlanish “oqsab” qoladi. SHuning uchun ham har bir mutaxassis sohaning “yulduzi”ga aylanishi mumkin. “Neftli kasb”ni tanlagan yoshlarning hammasi ham bu soha mutaxassislari aynan qanday jarayonlarda ishtirok etishi, qanday vazifalarni bajarishi, ularning zimmasida qanday mas’uliyat yotishi to‘g‘risida ma’lumotga ega emas. Masalan, neft va gazga birlamchi ishlov berish texnik-texnologi qanday jarayonlarda ishtirok etishi to‘g‘risida suhbatlashamiz.
    Neft – qora-qo‘ng‘ir rangli, suvda erimaydigan o‘ziga xos hidli, tez yonadigan moysimon suyuqlik. Tabiatda neft er ostida mavjud bo‘lib, tarkibi jihatidan turli uglevodorodlarning aralashmasidan iborat: gaz, suyuq va qattiq moddalar erigan eritma.
    Neft tarkibidagi kerakli moddalarni ajratib olish uchun u qayta ishlanadi.Neftni qayta ishlash birlamchi va ikkilamchi qayta ishlash turlariga bo‘linadi.
    Birlamchi qayta ishlashning asosini neftni haydash tashkil etadi. Bunda neft tarkibiga kirgan moddalarni, qaynash haroratlariga ko‘ra, turli fraksiyalarga ajratiladi. Neftni haydashda avval rangsiz moddalar – gazolin va benzin fraksiyalari ajratib olinadi.Ulardan keyin rangli fraksiya mahsulotlari – ligroin, kerosin, gazoyl ajratib olinadi.
    Keling, ana shu jarayon bilan batafsil tanishamiz.
    Neftni haydash reaktifikatsiya kolonnasida olib boriladi. Bunda neft avval qizdirish pechida qizdirilib, bug‘ va suyuqlik aralashmasi holida balandligi 40 metrli kolonnaga yuboriladi. Unda teshiklari bo‘lgan yotiq holda joylashtirilgan likopchalar qo‘yilgan bo‘lib, ular orqali qizigan neft bug‘i yuqoriga ko‘tariladi va sovib, suyuqlikka aylanadi.Eng avval oson uchuvchan gazoyl, keyin kerosin, ligroin, benzin va oxirida gazolin fraksiyalari ajratib olinadi. Ajratib olingan benzinning bir qismi qaytadan kolonnaga sovitgich sifatida yuboriladi. Bu bosqichda neftning 20% i benzin sifatida ajratib olinadi. Oxirida qora quyuq massa – mazut qoladi. Mazutni vakuumli haydash orqali turli surkov moylari, parafin va vazelinlar olinadi, qolgan qoldiq “neft kuli” yoki gudron deyiladi. Ajratib olingan har bir fraksiya mahsuloti o‘zining ishlatilish sohasiga ega:
    • Benzin –avtomobil va avia yonilg‘isi, erituvchi, ekstraksiyalovchi modda sifatida ishlatiladi.
    • Ligroin - dizel yonilg‘isi, lak-bo‘yoq sanoatida erituvchi va benzin olishda xomashyo sifatida ishlatiladi.
    • Kerosin – reaktiv dvigatellar, uy-ro‘zg‘orda yonilg‘i, erituvchi sifatida, tibbiyotda ishlatiladi.
    • Solyar moylari - motor yonilg‘isi sifatida ishlatiladi.
    • Vazelin – tibbiyot va texnikada ishlatiladi.
    • Mazut – benzin, surkov moylari olishda xomashyo va issiqlik qozonlarida yonilg‘i sifatida ishlatiladi.
    • Gudron - asfalt ishlab chiqarishda asosiy material sifatida ishlatiladi.

    Neftni haydash bilan olingan benzin juda kam va sifat jihatidan talabni qondirmasligi sababli neft mahsulotlari ikkilamchi qayta ishlanadi.
    Ikkilamchi qayta ishlash neftni krekinglash va riforminglash orqali amalga oshiriladi.
    Kreking ikki usulda – termik va katalitik usulda amalga oshiriladi.
    Termik kreking natijasida neftdan olinadigan benzin miqdori oshiriladi va kimyo sanoati uchun xomashyo olinadi.
    Katalitik krekinglashda neftdan benzin olish unumi 80% gacha oshiriladi va asosan aviabenzin olinadi. Bundan tashqari, kreking gazlari hosil bo‘lib, ulardan kimyo sanoatida xomashyo sifatida ishlatiladi.
    Neftni riforminglash jarayonida esa, benzinning sifati yaxshilanishiga erishiladi.
    Neft pirolizi usulida neft havosiz sharoitda qizdirilib, etilen, atsetilen va aromatik uglevodorodlar olinadi, shu sababli bu jarayon neftni aromatlash ham deyiladi.
    Ha, juda ham qiziqarli va mashaqqatli soha. Aytaylik, siz ushbu soha kasblaridan birini tanladingiz, yuqorida bayon qilingan jarayonlarning bevosita ishtirokchisiga aylanmoqchisiz. Xo‘sh, qanday texnologik qurilmalar, jihozlar va asboblar bilan ishlashingizga to‘g‘ri kelishini bilasizmi? Bu xaqda keyingi maqolamizda.