Televidenie, radioaloqa va radioeshittirish
KASBI HAQIDA BATAFSIL MA`LUMOT



Yo'nalish Kodi		 5311200

Kasbiy mutaxassisliklar		Radioeshittirish, radioaloqa va televidenie vositalarini ishlatish, ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish texnigi, mobil aloqa baza stansiyalariga xizmat ko'rsatish texnigi.

Ixtisosliklar
  • O‘rta maxsus (radioeshittirish, radioaloqa va televidenie jihozlarini sozlash elektromexanigi; ularni ta’mirlash radiomexanigi, teleradioapparaturalar mexanigi; tasvirga olish apparaturalari mexanigi; mobil aloqa apparatlarini ta’mirlash ustasi) – aloqa va politexnika kollejlari.
  • Oliy (televidenie, radioaloqa va radioeshittirish qurilmalari hamda tizimlari muhandis-texnologi, televidenie, radioaloqa va radioeshittirish tizimlari xavfsizligi mutaxassisi) – axborot texnologiyalari universitetlari, aloqa va texnika oliy o‘quv yurtlari.

Qobiliyatlar		mantiqiy fikrlash, texnika bilan ishlashga qiziqish, diqqatlilik, yaxshi ko‘rish qobiliyati va xotirasi, chidamlilik, tezkorlik.

Fanlar		fizika, matematika, elektronika, elektrotexnika, chizmachilik, informatika, ona tili, chet tili, psixologiya.

Mazmuni
  • Radio-, telestudiyalarda, teleatelelarda, shaxsiy ofisda – radio-, teleapparaturalarni o‘rnatish, apparaturalarni ta’mirlash, ularga texnik xizmat ko‘rsatish, montaj qilish; mobil aloqa apparatlarini ta’mirlash;
  • Ilmiy tekshirish institutlarida – radio-, teleapparaturalarni loyihalashtirish, ularga texnik o‘zgartishlar kiritish, takomillashgan apparaturalarni loyihalashtirish;
  • Ishlab chiqarishda – radio- va teleapparaturalarni,mobil aloqa vositalarini ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etish, mahsulotni texnik jihatdan nazorat qilish, ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan elektron qurilmalarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash

    • Afzalliklar    		ishning ijodiy xarakteri; texnik jarayonlarning ishtirokchisiga va ixtirolar muallifiga aylanish; maishiy xizmat yo‘nalishida o‘z shaxsiy biznesini yo‘lga qo‘yish.

    Kasbiy qiyinchiliklar    		ishning ko‘p qunt va zehn talab qilishi; aqliy zo‘riqish; me’yorlanmagan ish kuni; kutilmagan vaziyatlarda ishlash holatlari.

    Batafsil ma`lumot    		Jamiyat hayotini axborot almashinishlarsiz tasavvur etish qiyin, ayniqsa, radio va televideniesiz.
    Biz har kuni radioeshitirishlar va turli kanallarda teleko‘rsatuvlarni maza qilib tomosha qilamiz. Buning uchun radio murvatini burab qo‘yish yoki televizor pulti tugmachasini bosish kifoya. Ha, rostdan ham juda oddiy. Lekin mana shu oddiylikning asosida qanday jarayonlar va qaysi mutaxassislarning mehnati yotganligi haqida bosh qotirish hammagayam yoqavermaydi. Keling, bu haqda suhbatlashishdan oldin radioaloqa va televidenie tarixiga bir nazar tashlaylik.
    To‘g‘ri, radioaloqaning kashf etilishi tasodif emas. 1895 yil A.S.Popov birinchi radioni ixtiro qiladi va shu yilning 7 mayida u ilk bor namoyish etiladi. Tarixda bu sana “ radioning tug‘ilgan kuni” deb nom oladi. 1898 yilning yozida A.S.Popov oralaridagi masofa 5 km bo‘lgan ikki kema orasida radioaloqa o‘rnatishga erishadi va1899 yil kuzda 35 km masofada radioaloqani amalga oshiradi.

    Radioaloqaning fizik asoslari nima va soha mutaxassislari qanday vazifalarni bajarishadi?

    Radioaloqa - faqat radioeshittirish emas.
    Har qanday radioaloqa uzatuvchi va qabul qiluvchi antennalar yordamida modulyasiya va detektorlash jarayonlari orqali amalga oshiriladi. Modulyasiya – nutq yoki musiqani uzatish uchun tebranishlar xarakterini o‘zgartirish jarayoni. Detektorlash – yuqori chastotali tebranishlardan tovush tebranishlarini ajratib olish jarayoni. Uzatuvchi antennada yuzaga keltirilgan yuqori chastotali tebranishlar modulyator orqali qabul qiluvchi antennaga yoki stansiyaga yuboriladi, etib kelgan elektromagnit to‘lqinlar tebranish konturida elektromagnit tebranishlarni yuzaga keltiradi. Bu tebranishlar kuchaytiriladi va detektorlanadi. Ajratib olingan past chastotali tebranishlar yana kuchaytirilib, radiokarnayga uzatiladi. SHunday qilib radioeshittirishlar yo‘lga qo‘yiladi.
    Zamonaviy radiouzatgich (radioperedatchik)ning asosini vauumli lampa yoki tranzistorda terilgan so‘nmas tebranishlar generatori tashkil qiladi.
    Eng sodda radioqabulqilgich (radiopriyomnik) antenna, tebranish konturi, detektor, kondensator va telefondan tuzilgan.
    Modulyasiyasiz telegraf, telefon va televizion aloqani ham yo‘lga qo‘yib bo‘lmaydi.
    Televidenie – bu faqat teleko‘rsatuv emas. Teleko‘rsatuvlarni amalga oshirish prinsipi radioeshittirishlar sxemasidan katta farq qilmaydi. Farqi shundaki, uzatuvchi qurilmada yuqori chastotali tebranishlar faqat tovush emas, tasvir signallari bilan ham modullashtiriladi. Buyumlarning tasvirini elektr signallariga aylantirish ikonoskop deb nomlanuvchi elektron nurli trubka orqali amalga oshiriladi. Qabul qiluvchida olingan signallarni ko‘rinuvchi tasvirga aylantirish vakuumli elektron nurli trubka – kineskop yordamida amalga oshiriladi.
    Aloqa yo‘ldoshlaridan foydalanish teleko‘rsatuvlarni Er sharining istalgan nuqtasiga uzatish va qabul qilish imkonini beradi. Bundan tashqari meteorologik yo‘ldoshlar kosmosda Erga uning tasvirini uzatadi. Meteorologlar olingan tasvirlar yordamida uzoq muddatli ob-havo ma’lumotini ishlab chiqishadi. SHuni ta’kidlash lozimki, yo‘ldoshni kosmosning biror nuqtasiga joylashtirish uchun elektr aloqalar Xalqaro uyushmasidan ruxsat olish zarur.
    Xo‘sh, televidenie tarixini-chi, bilamizmi?
    Televidenie vatani – Toshkent. Televizorlarning birinchi namunasi bizning vatanimizda ixtiro qilingan. 1928 yilda toshkentlik ixtirochilar B.Grabovskiy va I.Belyanskiylar elektron nur yordamida harakatlanayotgan tasvirni uzatadigan va qabul qiladigan apparat – “radiotelefon”ni yaratishadi. SHu yilning 4 avgustida bu sodda televizor ishlab turgan holda namoyish qilinadi, lekin bu ixtiroga o‘sha paytda etarlicha e’tibor berilmaydi. O‘zbekistonda birinchi teleko‘rsatuv 1956 yilda 5 noyabrda amalga oshirilgan. Hozir eng zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan jihozlangan O‘zbekiston televideniesi faoliyat ko‘rsatadi. 1985 yilda qurib bitkazilgan “Toshkent” teleminorasining balandligi 375m, “Ostankino” teleminorasining balandligi esa 540 m ni tashkil etadi.
    Haqiqatan ham, XX asr buyuk ixtirolar asri. Telefon kommutatorlari ham shu asrda ixtiro qilindi. XXI asr-chi? Qiyoslab bo‘lmaydigan darajadagi o‘zgarishlar asri. Bugungi kunda uyali aloqa vositalari, elektron pochta, Internet aloqa tizimi kundalik turmushimizning ajralmas qismiga aylanib qolgan. Bu tizimlarning ish prinsipi ham dastlabki radiotelefon aloqadan keskin farq qilmaydi, faqat ular fan-texnikaning so‘nggi yutuqlari, kompyuter dasturlari va kosmik yo‘ldoshlar orqali amalga oshiriladi. Stansiyalararo yo‘nalishlarda tarmoqlar optik tolali aloqa vositalariga o‘tkazilmoqda. Abonentlarning jahon telefon tarmog‘iga chiqishini hamda ikkitomonlama xalqaro teleko‘rsatuvlarni ta’minlaydigan raqamli kosmik telefon stansiyalari faoliyat ko‘rsatmoqda.
    Mobil aloqa baza stansiyalarining quvvati ham yildan yilga ortib boryapti.
    Demak, teleko‘rsatuvlar yoki radioeshittirishlar, mobil aloqalar bizga etib kelgunigacha murakkab jarayonlarni “boshidan kechirib”, juda ham olis yo‘lni “bosib o‘tishar” ekan. Ularni bizning e’tiborimizga havola qilayotgan, “ekran ortida” mehnat qilayotgan mutaxassislar – kimlar?
    Ular tele-, radiostansiyalarda, mobil aloqa baza stansiyalarida signallarni uzatish va qabul qilish, ularga ishlov berish, apparaturalarni ishga tayyorlash, texnik xizmat ko‘rsatish, ta’mirlash ishlaridan tortib, ovoz yozish, tasvirga olish, tasvir hamda aloqa sifatini ta’minlash, translyasiyalarni amalga oshirish, tele-, video-, radioapparaturalarni, maxsus yoritish apparatlarini sozlashgacha bo‘lgan ishlarni bajarishadi. Eng asosiysi – har qanday aloqaning texnik sifatini ta’minlashga xizmat qilishadi. SHuning uchun ham ulardan radiofoniya – radiotexnikaning eshittirish sifatini yaxshilash bilan shug‘ullanadigan bo‘limini yaxshi bilish talab etiladi.
    Aloqa tizimi va aloqa xizmati feld’eger lar davridan boshlab hozirgacha mavjud, bundan keyin ham bo‘ladi va faqat rivojlanadi.
    Sohaga kirishingiz uchun fizik va texnik bilimlar, jismoniy chidamlilik, kuchli iroda zarur. Superzamonaviy ( raqamli, optik tolali, suyuq kristalli) aloqa va texnika vositalari bilan ishlash uchun, albatta, superzamonaviy bilimlarga ega bo‘lishingiz shart. Mobil aloqa apparatlarini ta’mirlash uchun esa elektronika, informatika va mikrosxemalarni “suv qilib ichish” shart, chunki mobil aloqa apparatlari shunchalik tez takomillashib boryaptiki, bilimlarni oshirib bormasangiz, quvib etolmaysiz. Omad.