Aviasozlik va havo kemalaridan texnik foydalanish
KASBI HAQIDA BATAFSIL MA`LUMOT

Yo'nalish Kodi	5310400
Kasbiy mutaxassisliklar	Aviatsiya texnikasini yig'ish-chilangari, aviatsiya asboblari elektr jihozlari montajchisi, uchish apparatlari va aviadvigatellarni ta'mirlash bo'yicha chilangar va texnik, havo kemalarining aviaasboblari, radio va elektr jihozlariga texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha aviatsiya texnigi, aeroportning yerusti xizmati jihozlarini ishlatish texnik-mexanigi.
Ixtisosliklar	O‘rta maxsus (yig‘uvchi-chilangar, yig‘uvchi-parchinlovchi, uchish apparatlari elektr jihozlari, radioelektron apparaturalari montajchisi, chilangar, planer va dvigatellar bo‘yicha aviatsiya texnigi, havo kemalarining aviaasboblari, radio va elektr jihozlariga texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha aviatsiya texnigi, aeroportning erusti xizmati jihozlarini ta’mirlash chilangari va operatori) – aviatsiya, aloqa kollejlari; Oliy (aviatsiya va er usti jihozlarini montaj qilish va ta’mirlash texnigi, aviatsiya texnikalarini ta’mirlash texnigi, uchish apparatlarini sinash, ularning aerodinamikasi va issiqlik almashinuv jarayonlari texnologi, havo kemalari va aviatsiya dvigatellaridan foydalanuvchi, parvoz xavfsizligi va sertifikatlash mutaxassisi, amaliy kosmik texnolog, uchish apparatlari dvigatellari va energetik qurilmalarga xizmat ko‘rsatish texnigi) – aviatsiya, aloqa va texnika oliy o‘quv yurtlari.
Qobiliyatlar	mustahkam sog‘lik, tezkor reaksiya, balandlikdan qo‘rqmaslik; texnik jihozlar, qurilmalar va asbob-uskunalar, karta, sxemalar bilan ishlashga qiziqish.
Fanlar	matematika, fizika, informatika, uchish ishi va aviatsiya tarixi, chet tillari, ona tili, jismoniy tarbiya.
Mazmuni	Aviakompaniyalarda – uchish sharoitida havo kemasi va uning funksional tizimlarini ishlatish; noharbiy aviatsiya havo transportining harakatlanishini ta’minlash; Aviatsiya texnikasiga texnik xizmat ko‘rsatish tashkilotlari va aeroportlarda – samolyot dvigatellari, konstruksiyalari va detallarini profilaktik ko‘rikdan o‘tkazish, nuqsonlarni aniqlash, ularni bartaraf etish, avialaynerning navbatdagi parvozga tayyorligini aniqlash, havo kemalariga yoqilg‘i quyish.
Afzalliklar	turli shahar va mamlakatlarda bo‘lish imkoniyati; nisbatan yuqori ish haqi va moliyaviy imtiyozlar, kompensatsiyalar; o‘zining texnik qobiliyatlarini namoyon qilish imkoniyati, osmonda uchish zavqi.
Kasbiy qiyinchiliklar	ishning sog‘lik va hayot tavakkali bilan bog‘liqligi; o‘ta yuqori kasbiy mas’uliyat va javobgarlik.
Batafsil ma`lumot	Havo transporti – transportning eng yosh va bizning davrimizda eng tez rivojlanayotgan turi. Erusti va erosti transportlari ham, ayniqsa, suv transporti ham tezlik borasida havo transporti bilan tenglasha olmaydi. SHunday ekan, aviatorlarning ishi yoshlar ko‘z o‘ngida yana va yana mashhur va ishga kirish masalasida perspektiv kasbga aylanib borayapti. Aviatexnik – samolyotlar doktori. Aviatexniklar ham vazifalariga ko‘ra har xil bo‘lishadi. CHetdan qaralganda ularning ishi ko‘zga ko‘rinmaydi. Yo‘lovchi layneri omadli tarzda qo‘nishga muvaffaq bo‘lganda, yo‘lovchilar, odatda, uchuvchini olqishlashadi. Lekin parvoz xavfsizligini avval erda ta’minlashadi, ya’ni samolyotni ko‘zdan kechirashadi va kerak bo‘lgan vaqtda “davolayotgan” bo‘lishadi. Avitexnikning ishi – mohiyatiga ko‘ra, nafaqat uchish apparati tugunlari va qismlari konstruksiyasi sohasidagi maxsus bilimlarni, balki bajarilayotgan ish natijasi uchun yuqori mas’uliyatga ega bo‘lishni talab qiladigan elektron va mexanik ta’minoti mexanik-sozlovchisining ishi. Aviatexnik havo laynerini parvozga shunchaki tayyorlashi emas, balki mexanik asosning qandaydir detallarining ishdan chiqib qolish ehtimoli nolga tushishiga ham erishishi kerak. Bu mutaxassislikka o‘qishni, odatda, qo‘llari – ishchan, boshlari esa – “porloq” ekanligini tushunib etgani sababli, nima qilishni biladigan yoshlar istashadi. Bu aviatexnik kasbini egallash uchun bevosita kerak bo‘lgan o‘ziga xos jihatlar bo‘lsa kerak. Ish jarayonida aviatexniklarda avral holatlar deyarli yuzaga kelmasligiga qaramay, intensiv tartibda ishlashga to‘g‘ri keladi. Ular uchayotgan va qo‘nayotgan havo kemalarining, bora-bora eshitish qobiliyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadigan shovqini ostida, aerodromda ish olib borishadi. Lekin aviatexnik o‘zi tekshirib, parvozga tayyorlagan samolyoti halokatga uchragan paytda eng ayanchli ahvolga tushadi. Bu holat uni ushbu voqeada mutloq aybi yo‘qligi isbotlanganligidan keyin ham ta’qib etaveradi. Bu narsaga hali kasb tanlash bosqichidayoq tayyorlanish kerak. Ha, bu kasb - juda qiziqarili va o‘ta mas’uliyatli. Aviatexniklarning ish ko‘lami keng. Samolyotlarning turli xillari turlicha dvigatellarda ishlaydi, ya’ni engil va o‘rta vaznli samolyotlarda, asosan, benzin bilan ishlaydigan ichki yonuv dvigatellari o‘rnatilgan bo‘ladi. Olis masofalarga uchadigan og‘ir samolyotlarda esa og‘ir yoqilg‘i, masalan, dizel yoqilg‘isiga moslashgan dvigatellar o‘rnatilgan, qaysiki ular yoqilg‘ini tejash imkoniyatini beradi. Dvigatellarning har qaysi turi uchun maxsus asboblar jamlanmasi mavjud bo‘lib, ular orqali dvigatellar ishi nazorat qilinadi. Aviatexniklarning vazifasi - aviatsiya texnikalariga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash, aviamotorlarni qizdirish, ishga tushirish va ularni sinovdan o‘tkazish. Agar siz aviatexnik bo‘lishni orzu qilsangiz, kelajakda shu kasbni egallashga ahd qilgan bo‘lsangiz, ish jaryonida ish qurollari va zarur asboblardan mohirona foydalana olishingiz; chizma va sxemalarni o‘qiy olishingiz; motor va dvigatellarning texnik holatini aniqlay olishingiz; ularning ishini o‘lchov asboblari ko‘rsatkichlariga ko‘ra tahlil qila olishingiz; dvigatellar ishining me’yordan chetlashish sabablarini aniqlash va bartaraf eta olishingiz zarur. Eng muhimi, aviatexnik shovqin va atmosfera shov-shuvlari orasidan nosozlik bo‘yicha berilayotgan signallarni, hidlarni, harorat o‘zgarishlarini o‘ta sezgirlik bilan aniq ajrata bilishi shartligini ham unutmang. Havo kemalarining aviaasboblari, radio va elektr jihozlariga texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha aviatsiya texnigi - uchish apparatlarining asboblari, elektrotexnik, kislorodli va yong‘inga qarshi hamda radio, elektr jihozlariga texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha mutaxassis. Havo laynerlarida uchishni, ayniqsa, bir marta bo‘lsa-da, uchuvchilar kabinasida bo‘lishni, u erdagi asboblarni ishlatib ko‘rishni orzu qilmagan bola bo‘lmasa kerak. Bunday orzuning ushalishi esa oson kechmaydi, buning uchun fundamental fizik va texnik bilimlardan tortib, mustahkam sog‘lik va irodaga ega bo‘lish talab etiladi. Superzamonaviy laynerlarda qanchalik chiroyli displeylar o‘rnatilgan bo‘lmasin, ularda asosan oltita uchish-navigatsiya asboblarining ko‘rsatkichlari aks etadi. Ular quyidagilar: Havo tezligi ko‘rsatkichi – havoning tezligini ko‘rsatadi. Bu ko‘rsatkich, hatto harakatsiz turgan uchish ob’ektiga havo oqimini purkaganda ham paydo bo‘ladi. Havo oqimi qancha bosim bilan ta’sir qilishini ko‘rsatadi. Bilamizki, har xil balandlikda havo zichligi har xil, demak oqimning ta’siri ham shunga yarasha bo‘ladi, ko‘rsatkich ham. Balandlik o‘lchagich – atmosfera bosimini o‘lchaydigan asbob – barometrdan iborat bo‘lib, uning yordamida bosimni o‘lchash orqali dengiz sathiga nisbatan balandlik aniqlanadi va ko‘rinadi. Aviagorizont – gorizontga nisbatan samolyotning fazoviy holatini ko‘rsatadi. Qizig‘i shundaki, graduslarda o‘ng va chapga og‘ishni ko‘rish mumkin. Gorizontal tekislikda aylanuvchi giroskop asosida ishlaydi. Kurs ko‘rsatkich – samolyot harakati yo‘nalishining magnit kursini ko‘rsatadi. Kompas bo‘yicha sozlanadi va vertikal tekislikda aylanuvchi giroskop asosida ishlaydi. Og‘ish ko‘rsatkichi – burilishlarda samolyot o‘z yo‘nalishini qanchalik tez o‘zgartirishini va burilishdagi muvozanatni ko‘rsatadi. Variometr – samolyotning vertikal tezligini fut/sekundlarda o‘lchaydi va ko‘rsatadi. Ko‘tarilish va pasayishda tezlikni ushlab turishga xizmat qiladi, ayniqsa, qo‘nishda. Xo‘sh, qanday? Siz erda, osmonda, uchishda, qo‘nishda samolyotlarni “davolash”ga tayyormisiz? Unday bo‘lsa, parvozingiz bexatar bo‘lsin.