Amaliy san’at
KASBI HAQIDA BATAFSIL MA`LUMOT



Yo'nalish Kodi		 5151200

Kasbiy mutaxassisliklar		Chinni va kulolchilik usta-rassomi, shisha buyumlari usta-rassomi, ganch bo'yicha usta-rassom, naqqoshlik bo'yicha usta-rassom, yog'och-o'ymakorlik bo'yicha usta-rassom, musiqa asboblarini yasash va ta'mirlash bo'yicha usta, badiiy gilam va gobelenlarni ishlab chiqarish usta-rassomi, kashtachilik bo'yicha usta, zarduzlik bo'yicha usta, zargarlik buyumlari usta-rassomi, misgarlik bo'yicha usta-rassom, milliy va badiiy liboslar modeleri

Ixtisosliklar
  • O‘rta maxsus (yo‘nalishning barcha kasblari bo‘yicha usta-rassom) - madaniyat va san’at, milliy hunarmandchilik, dizayn kollejlari;
  • Oliy (dekorativ san’at rassomi, amaliy san’at, san’at asarlari va me’moriy yodgorliklarni ta’mirlash) – teatr va rassomchilik, madaniyat va san’at, arxitektura-qurilish oliy o‘quv yurtlari.

Qobiliyatlar		rangtasvirga va amaliy san’atga bo‘lgan qobiliyat; fazoviy va obrazli fikrlash; barmoqlarning rivojlangan va mayin motorikasi, ijodkorlik.

Fanlar		tasviriy san’at, haykaltaroshlik, ona tili va adabiyot, haykaltaroshlik san’ati va rangtasvir tarixi, musiqa, mehnat, kimyo, jismoniy tarbiya, estetika, chet tillari.

Mazmuni
  • Ustaxonalarda – sotish uchun yoki buyurtma asosida amaliy san’at mahsulotlarini tayyorlash, ularni qayta ishlash; yangi loyihalarni ishlab chiqish; musiqa asboblarini yasash, ta’mirlash;
  • Musiqa va san’at maktablarida – pedagoglik faoliyati;
  • “Barakamol avlod” markazlarida – “Badiiy ijodkorlik” yo‘nalishidagi to‘garaklarga rahbarlik faoliyati;
  • O‘yma naqsh salonlarida, suvenir va gilam fabrikalarida, bino va inshootlar fasadlariga badiiy bezak berish guruhlarida – usta-rassomlik faoliyati;
  • “Usta-shogird” maktablari yoki markazlarida – ustozlik faoliyati;

    • Afzalliklar    		ijod zavqi; erkin ishlash; bir nechta ixtisosliklarni o‘zlashtirish; shaxsiy biznesini yo‘lga qo‘yish; innovatsion loyihalarni yaratishda ishtirok etish; usta-shogird maktablrini yaratish orqali o‘lmas san’atni kelajak avlodga etkazish; o‘z mahsulotlarini eksport qilish imkoniyati.

    Kasbiy qiyinchiliklar    		aqliy va jismoniy zo‘riqish; ishning ko‘z va ko‘rish qobiliyatiga salbiy ta’siri; yuqori haroratda xumdonda mahsulot pishirish; ijod qiyinchiliklari va buyurtmachilar bilan kelishmovchiliklar hamda ustaxonada yong‘in xavfsizligining kelib chiqish ehtimoli.

    Batafsil ma`lumot

    Chinni va kulolchilik mahsulotlari usta-rassomi.


    Eng avvalo shuni ta’kidlash lozimki, kulolchilik san’ati bilan shug‘ullanuvchilarning organizmi loy tarkibidagi minerallardan to‘liq bahramand bo‘ladi va turli kasalliklardan himoyalangan bo‘ladi.
    CHinni va kulolchilik mahsulotlari usta rassomi kasbi, barcha ijodni sevuvchi va unga intiluvchilar kasbidir. Vaholanki, bu san’at turlari juda kadimdan bizgacha etib kelgan. Kulolchilik charxida o‘tirib, maxsus tayyorlangan loy bo‘lagidan hajmli uy-ro‘zg‘or buyumini yasash kishiga qanchalik zavq bag‘ishlashi bir ertakka o‘xshaydi. Har bir buyum yasalayotganda, avvalo, ustaning ko‘z oldida gavdalanadi. Usta o‘z mahoratini yuksaltirgan holda mehnat kiladi va bor vujudini ijodga bagishlaydi. Usta fakatgina loy va olov bilan qiziqib qolmaydi, balki xalq ijodiyoti, adabiyot, tarix, kimyo, tuproqshunoslik fanlarini ham o‘zlashtirishi muhim.
    Loydan yasalgan bolalar uyinchoqlari va g‘ushtaklar ular organizmida kalsiy moddasi etishmochiligini davolaydi.O‘pka, nafas yo‘llarini kengaytiradi. Sopol idishda esa taom tez sovimaydi va menerallar ovqatga singib turadi. Eng asosiysi, bu kasb egalari o‘z hunarlarini kimgadir o‘rgatishga harakat qiladi va keksayganda xam bu hunaridan voz kechmaydi.
    Asosiysi, ko‘p xarajat qilmasdan katta daromad egalari bo‘lish mumkin.
    Bu ustalarning faoliyatini yanada aniqroq yoritishshga harakat qilamiz:
    CHinni va kulolchilik mahsulotlari usta-rassomining kasbi amaliy dekorativ san’at turiga kiradi. Badiiy kulolchilik mahsulotlariga maxsus tarkibga ega bo‘lgan loydan tayyorlangan badiiy buyumlar – chinni, fayans, ya’ni ganch va loy aralashmasidan qilingan buyumlar, sirlangan guldor sopol idishlar, terrakota , va boshqa kulolchilik buyumlari kiradi.
    Terrakota kuydirilgan gilning och qizg‘ish-jigarrangiga ega bo‘lib, odatda, sirlanmaydi.
    Mayolika, ya’ni sirlangan guldor sopol va sopol idishlar kuydirilgan loyning tabiiy rangi va g‘ovak parchalarga ega bo‘lib, nafis va rangli bo‘yoqlar bilan sirlanadi.
    Fayans mayolikaga nisbatan ancha yupqa, asosan oq rangli qatlamga ega bo‘lib, uning g‘ovakligi shaffof bo‘yoqlar bilan to‘ldiriladi.
    CHinni mahsulotlarini yaratish – kulolchilikning ancha takomillashgan ko‘rinishi. U o‘ziga xos oppoqlik, mustahkamlik va salbiy tashqi ta’sirlarga nisbatan chidamlilikni namoyon etadi.
    Kulolchilik ishi dunyoda yodda qolmaydigan davrlardan beri mavjud bo‘lishiga qaramasdan, rassom-kulol kasbi bizning davrimizda ancha kam uchraydigan kasblardan hisoblanadi.
    Kulolchilik deganda faqat qandaydir ko‘zalar yoki dekorativ buyumlar tayyorlashni tushunmaslik kerak. Loy – tirik moddiylik, mohir qo‘llar uni betakror va noyob haykallar, devorning biror qismini egallab turadigan katta asar, nafis guldonlar, jozibador taqinchoqlar singari buyumlarga aylantirishi mumkin. Loy ishi, shu jumladan, qo‘l kulolchiligi – qadimiy va navqiron kasblardan.
    Badiiy kulolchilik buyumlarini yaratish usullari juda ko‘p o‘zgarishlarni o‘z boshidan o‘tkazgan – ommaviy qo‘l kulolchiligi, dastlab, doirali kulolchilik dastgohlari bilan almashingan, avvaliga doirani qo‘lda aylantirishgan, keyinchalik oyoq bilan ishlashga moslangan uzatmalar orqali, yanayam keyinroq esa elektromexanik qurilma yordamida harakatlantirishgan. Zamonaviy kulolchilik ishlab-chiqarishida kulochilik dastgohining o‘rnini bo‘laklarga bo‘linadigan gips qoliplarga quyish jarayoni egalladi. Bunda loy yoki gildan tayyorlangan suyuq massa, ya’ni shlikerni qolipga quyishadi, namlikni esa gips tortib oladi, qolip devorlarida esa bo‘lajak mahsulotning nusxasi bosiladi. Ortiqcha shlikerni yupqa qatlam qoldirgan holda, oldindan tozalab olinadi. Hosil bo‘lgan yarim tayyor mahsulot qo‘shimcha ishlovdan o‘tadi: agar u choynak bo‘lsa, dasta va tumshuq ulanadi, quyishda hosil bo‘lgan choklar tozalanadi, tirnab bezak beriladi, sirti silliqlanib, pardozlanadi va hokazo. Bu jarayonlarning bachasi xom sopol yoki chinni buyumlar ustida olib boriladi. Oxirida bu mahsulotlar quritilib, o‘tda toblab, pishiriladi.
    Kulolchilik mahsulotlariga bezak berishda, asosan, turli xildagi naqqoshlik usullaridan foydalaniladi.
    Angoblar, ya’ni uvalangan oq yoki har xil bo‘yoqlar aralashtirilgan suyuq loy bilan bezash buyum sirtini to‘laligicha yoki qisman, kuydirilmagan idishga tomizgich va uchi shox shaklida kengayib boruvchi maxsus naysimon asbob yordamida jimjimador naqsh solishdek jarayonni o‘z ichiga oladi.
    Bunda angob badiiy kulolchilik naqshining aniq va yaqqolligini, bo‘rtma, qavariqligini saqlagan holda sopol yoki chinniga qisman so‘riladi. Bezak beruvchi materiallar qatoriga shaffof (rangli va rangsiz) va noshaffof sir hamda bo‘yoqlar kiradi. Milliy kulolchiligimizda, odatda, buyumning yaltiramaydigan va jiloli sirtlarining o‘ziga xos “raqs”ini ta’minlash maqsadida ayrim qismlarini qoplash uchun shaffof sirlardan foydalaniladi. Rangli noshaffof bo‘yoqli sirlar esa qadimdan jivopis effektlarini yaratishda ishlatilgan. CHinni yoki sopol bo‘lagining asosiy rangi bo‘yoqlar bilan berilgan bo‘lib, tiniq, rangsiz sirlar esa loyning tabiiy rangini namoyon qilgan.
    Sirlangan naqshli mahsulotlar, qoidaga ko‘ra, ikki-uch usulda o‘tda toblanadi. Birinchi toblash mahsulotga mustahkamlik va qattiqlik beradi. Ikkinchi toblash sirlangan naqsh uchun sir va naqshni mustahkamlovchi bosqich sifatida amalga oshiriladi. Agar naqsh sirning ustida ishlangan bo‘lsa, buyumlar uch marta o‘tda toblanadi, ya’ni pishiriladi. Usti sirlangan naqshli buyumlar esa yuqori haroratda toblanadi, shuning uchun ham ularning palitrasi ancha mustahkam bo‘ladi. Sir ustida ishlangan naqshlar uchun ranglar spektri ancha boy va toblash harorati 700 gradusdan ortmaydi.
    Loy o‘yinchoq va suvenirlar asosan qo‘lda tayyorlanadi va har biri uchun, erkin ijod qilgan holda, yangi naqshlar yaratiladi. Ularni tayyorlash markazlarida, naqsh va gullar bilan bezash, qizdirish va pishirishni talab qilmaydigan elimli bo‘yoqlar yordamida ham amalga oshiriladi (faqat yarim tayyor mahsulot quritilib, qizdiriladi). Faqat ayrim hunarmandlargina o‘yinchoqlarni idishlar tayyorlaydigan texnologiyalar asosida tayyorlashadi.
    SHu o‘rinda sizga qiziqarli ma’lumotni aytib o‘tmoqchimiz. Usta –kulollarimiz tomonidan loy yoki gildan tayyorlangan suvenir va o‘yinchoqlar – ertak yoki dostonlar qahramonlarini hozir dunyoning ko‘pgina malakatlarida uchratish mumkin, chunki yurtimizga tashrif buyurgan har qanday turist ularga befarq o‘ta olmaydi. Xo‘sh, butun dunyoga mashhur personaj-suvenirlarni birinchi bo‘lib kim va qachondan boshlab tayyorlagan? Qizig‘i shundaki, o‘zbek folklorining loydan tayyorlangan taniqli personajlari juda qisqa vaqt davomida “dunyoni zabt etishgan” ekan. YA’ni ularni birinchi marta 1975 yilda Toshkent tekstil kombinatining madaniyat Saroyida qadrdon do‘stlar Ramazon Muxamedjonov va Viktor SHurkovlar tayyorlashgan ekan. Ha, birgina piyolani yoki kichkinagina chinni, sopol suvenirni tayyorlashda qancha mehnat va matonat kerak bo‘lganini biz choy ichayotganimizda hech ham xayolimizga keltirmaymiz.
    Professional rassom-kulol – o‘zida haykaltarosh, portretchi, rassom-bezatuvchi, dizayner, eng asosiysi, fartuk taqib olib, soatlab loydan “xamir”qorishdan zavqlanadigan oddiy ishchi sifatlarini va, kerak bo‘lsa, “savdo do‘koni” vazifasini ham o‘zida mujassamlashtira olgan, loyga “jon kirituvchi orkestr odam”.
    Siz shunday yaratuvchanlik muallifiga aylanishni istaysizmi? Shunday bo‘lsa, kasb sirlarini o‘rganishni boshlang.